Prolog

Zgodnie z rodzinną tradycją początek rodowi Komierowskich dał rycerz Bossuta, który osiadł w Komierowie przed 1000 lat. Historycy na ten temat mają jednak inne zdanie. Za protoplastę rodu uznają bowiem Piotra z Komierowa, żyjącego w XV wieku. Której wersji byśmy się nie trzymali, faktem pozostaje, że Komierowscy zostali połączeni z tą wsią na wieki. Komierowscy przetrwali w Komierowie najazd szwedzki, wojny napoleońskie i zabór pruski. Niewiele polskich rodzin szlacheckich na Pomorzu może się poszczycić takim osiągnięciem. Tyle tytułem wstępu. Teraz zamieniamy się w Andrzeja. To on opowie resztę.

Apogeum świetności familii przypadło na II poł. XIX wieku, gdy panem na Komierowie był Roman Komierowski, najwybitniejszy przedstawiciel rodu. Komierowski, doktor obojga praw, przez wiele lat był m.in. posłem do parlamentu Rzeszy. Współzakładał również Towarzystwo Naukowe w Toruniu - pierwsze polskie towarzystwo naukowe na Pomorzu. Roman miał jednego syna, Tomasza - mojego ojca.

W czasie I wojny światowej mój ojciec, tak jak wielu innych Polaków z Pomorza, służył w armii niemieckiej. Pod koniec wojny poznał Różę Zamoyską, która niebawem została jego żoną. Ślub odbył się w Warszawie. Po powrocie młodzi objęli w posiadanie Komierowo, natomiast Roman Komierowski zamieszkał w majątku Nieżychowo w Wielkopolsce.

Byłem bardzo wątłym niemowlęciem. Ponieważ moja matka nie miała pokarmu, zatrudniono dla mnie mamkę. Kiedy miałem sześć tygodni przyjechała z Gdańska moja kochana “Nona”, czyli Klara Mazur. Po śmierci mamy w 1931 roku “Nona” stała się mi szczególnie bliska. Mile wspominam też kamerdynera Franciszka Misia. Franuś bardzo mnie kochał, woził mnie w moim miniaturowym wozie drabiniastym i był bardzo przywiązany do mojej rodziny.

Jako dziecko byłem cherlawy, nie miałem apetytu, dostawałem tran i jakieś pigułki na wzmocnienie. “Nona” brała mnie na codzienne spacery, a po obiedzie musiałem leżeć - i czasem zasypiałem. Z troski o zdrowie ojciec wysyłał mnie w góry i nad morze. Mój pierwszy pobyt nad Bałtykiem miał miejsce w 1935 roku. Od razu polubiłem plażę i trochę słoną wodę. Również moje późniejsze wakacje nad morzem uważam za bardzo udane, a jeździłem tam w zasadzie co roku!

Ojciec kochał konie. Lubił też lasy i dużo polował. W Komierowie nie brakowało zwierząt. Nasz leśniczy Józef Misiak miał specjalny talent tresowania psów myśliwskich, hodowaliśmy też znakomite konie. Pamiętam jak ojciec kupił mi kucę, która nazywała się Baśka. Jazdy konnej uczył mnie stangret Franciszek Chraplak, dawny kawalerzysta. Kiedy już nie spadałem z Baśki jak worek kartofli, ojciec zaczął mnie zabierać w pole. Ponadto czasami powoziłem bryczką, co sprawiało mi dużo przyjemności.

Jako że nie miałem rodzeństwa, dużo czasu spędzałem w towarzystwie chłopców ze wsi. Razem bawiliśmy się w złodziei i policjantów lub w chowanego, a w zimie jeździliśmy na sankach. Przeżyliśmy razem wiele przygód. Nie powiem - niektóre z nich kończyły się laniem od ojca. Z częścią kolegów służyłem również jako ministrant w kościele w Komierowie.

W czasie niedzielnych kazań my, ministranci, siedzieliśmy na stopniach ołtarza. Choć pobożni, nie bardzo zwracaliśmy uwagę na to, co ksiądz przekazuje. Nasza uwaga była skupiona na tym, jakie dziewczynki przyszły do kościoła oraz która z nich się nam najbardziej podoba. I mnie wpadła jedna w oko. Nazywała się Stefcia Słonina. Byłem tak nieśmiały, że nigdy nie starałem się zapoznać ze Stefcią, ale kupowałem cukierki oraz czekoladę i prosiłem Staszka, syna szofera, aby jej to dawał. Nigdy nie odkryłem, czy Staszek sam zjadał te łakocie, czy też docierały one do Stefci.

Moje ostatnie wakacje przed wybuchem wojny spędziłem między innymi w Jastrzębiej Górze nad morzem. Szczytem wrażeń z tych wakacji był przyjazd rajdowym samochodem marki Chevrolet na nowej drodze koło Rozewia. Jechaliśmy wtedy z prędkością 123 km/h. Samochód ten należał do pana Kamińskiego z Warszawy, który wypoczywał nad morzem w tym samym hotelu co my. Później bawiłem w Grudziądzu, gdzie 28 sierpnia odebrałem od ojca telefon, abym natychmiast wracał do Komierowa. Wróciłem. I wtedy to się dopiero zaczęło...

W Krakowie studiuję i bawię się. Kupuję motocykl, Krysia Zamoyska załatwia mi prawo jazdy. Jazda motorem sprawiała mi dużą przyjemność. To tym środkiem lokomocji w 1946 i 1947 roku odbyłem dwie wyprawy dookoła Polski. Studia skończyłem po 3 latach. Był to wspaniały okres w moim życiu. Podczas pobytu w Krakowie poznałem wielu ludzi i przeżyłem wiele złych oraz dobrych chwil. Teraz, po skończeniu studiów, nadszedł jednak czas na przeprowadzkę. W Gdyni czekała na mnie praca na stanowisku maklera okrętowego. Zamieniam więc Kraków na Trójmiasto.

Początkowo moje wynagrodzenie jest tak niskie, że mogę sobie pozwolić tylko na chleb ze smalcem i herbatę. Praca jest jednak ciekawa. Poznaję wielu ludzi, sporo podróżuję. Wszystko to kończy się w 1951 roku, gdyż mój pracodawca, firma Rummel i Burton, przestaje egzystować. Szukam sobie innego zajęcia. Podczas pracy w gdyńskim porcie poznałem celnika Stefana Zumbacha. Otóż tenże odszedł od cła i został kierownikiem sklepu jubilerskiego w Gdańsku. Zumbach zatrudnił mnie u siebie - a wkrótce zapoznał z Janką, siostrą swojej żony...

31 października 1953 – tego dnia Stefan i Irena Zumbachowie zaprosili mnie do lokalu „Monopol”. Poznałem tam wtedy moją prawdziwą miłość, przyjaciółkę na lata, Jankę. Do dzisiaj czuję motyle w brzuchu, kiedy słyszę „C`est si bon” - to piosenka, przy której tańczyliśmy w “Monopolu”. Dalej już wszystko poszło szybko. Po dwóch miesiącach znajomości klęczę przed nią z pierścionkiem w ręku, czekając na to jedno magiczne słowo. Pobieramy się 13 czerwca 1954 roku w kościele Gwiazda Morza w Sopocie.

Nasze wspólne życie układało się nie najgorzej. Pracujemy, chociaż mogliby płacić lepiej. Janka poznaje “Tatkę” i “Mamę” Zamoyskich - przyjęli ją bardzo ciepło, tak jak się spodziewałem. Byłem nawet na szkoleniu w wojsku: poszedłem dobrowolnie i żałuję - jeden z moich najgorszych okresów w życiu. Nie przestajemy podróżować. Bywamy w Krakowie i w górach, na motorze objeżdżamy Polskę, później odbywamy dłuższy rajd wzdłuż Wybrzeża. W 1957 roku odwiedziłem Czechosłowację. Kupiłem wtedy piękną walizkę, półbuty dla Janki, dla siebie kilka krawatów. Pogoda była piękna, a piwo Pilzner fantastyczne.

Rok 1958 przyniósł ogromną zmianę w naszym życiu. Zumbachowie postanowili się przenieść do Szwajcarii. My też ciągle dyskutujemy, że musimy wyjechać z Polski, bo Komierowo nas tu nie trzyma i nie zanosi się na poprawę naszego losu. Do wyjazdu do Południowej Afryki przekonują nas listy od “Mamy”, która jest u “Syna”, Hieronima Zamoyskiego. Wreszcie podejmujemy decyzję o emigracji. Tak, chcemy spróbować ułożyć sobie życie na Czarnym Lądzie!

Poszerza się grono naszych znajomych. Do tych najbliższych zaliczają się: Sadowscy, Strzałkowscy, Hrabarowie, Andrzej Mańko z żoną. Oczywiście utrzymujemy kontakt z rodziną, głównie z Zamoyskimi i Zumbachami. Kiedy tak o tym myślę, to my nigdy nie zamykaliśmy się w czterech ścianach. Podróżowaliśmy, prowadziliśmy bogate życie towarzyskie, pracowaliśmy. W naszym ciasnym mieszkanku pojawiają się także zwierzęta – najpierw dwie papużki. Zawsze posiadaliśmy jakieś towarzystwo tego rodzaju - chociaż głównie były to psy. Pierwszymi „obrońcami” naszego domu zostały dwa pieski rasy ridgeback.

W 1962 roku odwiedzają nas po raz pierwszy Stefan i Irka Zumbachowie. To krótka wizyta, a przecież nie widzieliśmy się trzy lata. Wyjazd do Pretorii, zwiedzanie Johannesburga i już musimy sobie powiedzieć “do zobaczenia” - niestety w bliżej nieokreślonym czasie. Dużo radości sprawiła nam również wizyta mamy Janki, którą gościliśmy od czerwca 1963 do lutego 1964 roku. Później na dłużej odwiedzają nas jeszcze między innymi Pawlińscy, Henryk Kulczyk z żoną, kilkukrotnie Zumbachowie. Zawsze bardzo się cieszymy na te wizyty.

Z każdym kolejnym rokiem czuliśmy się tutaj coraz swobodniej. Dosyć szybko podjęliśmy decyzję o budowie pierwszego własnego domu w Afryce. Sami zastanawialiśmy się jak to możliwe - po ledwie kilku latach od przybycia do Afryki z 5 funtami w kieszeni? Pamiętam ten dzień, gdy staliśmy przy domu, przed nieistniejącym jeszcze ogrodem, i już się nie baliśmy. Z ciężkim sercem sprzedawaliśmy ten dom w 1986 roku, ale nie było wyjścia - emeryturę postanowiliśmy spędzić w spokojniejszej okolicy. Przeprowadziliśmy się wtedy do Somerset West niedaleko Kapsztadu. Nową posesję nazwaliśmy „Ce’est si bon” – na pamiątkę piosenki, przy której tańczyliśmy po raz pierwszy. Bardzo żałowaliśmy pozostawionych w Johannesburgu przyjaciół, ale tak to jest w życiu – składa się ono z powitań i pożegnań.

Chociaż znaliśmy południowoafrykańską “arystokrację”: Radziwiłłów, Potockich i innych, najlepiej czuliśmy się w towarzystwie “zwykłych” znajomych ze swojej paczki. Razem zwiedzaliśmy Afrykę, spędzaliśmy urlopy, bawiliśmy się i świętowaliśmy. Ale nie dane nam było zapomnieć o naszym pochodzeniu. W 1984 roku dostaliśmy list od ks. Henryka Cyrzana, który planował budowę kościoła w Komierowie. Oczywiście na miarę naszych możliwości pomagaliśmy mu w realizacji tego ambitnego celu. W ten oto sposób Komierowo dosyć niespodziewanie wróciło do naszego życia...

W 1989 roku udało nam się odwiedzić Polskę. Wreszcie, po wielu latach na obczyźnie, zobaczyłem ponownie Kraków, Adampol, Różankę, no i oczywiście Komierowo. Spotkaliśmy się też z długo niewidzianymi przyjaciółmi i krewnymi. Naturalnie cała nasza wizyta była bardzo wzruszająca. To wtedy zaczęła we mnie kiełkować myśl o powrocie do domu. Gdy sytuacja w Polsce zaczęła się zmieniać, podjęliśmy decyzję o powrocie. To miała być nasza ostatnia, wielka podróż. Ach, no właśnie - podróże!

W młodości dużo podróżowałem po kraju. Po ślubie w wyprawach bardzo często towarzyszyła mi Janka. Naszym głównym środkiem lokomocji był wtedy motor. Pamiętam jedną z takich eskapad. W lipcu 1957 roku wyjechaliśmy na kilkudniowy rajd wzdłuż Wybrzeża. Na autostradzie w pobliżu Szczecina nie mogłem sobie odmówić przyjemności sprawdzenia mocy naszego motoru. Pędziliśmy jak dwa duchy - i tylko warkot silnika przecinał ciszę. Wspaniałe uczucie!

W 1958 roku czekała nas poważna wyprawa. Wiązała się ona z decyzją o emigracji. Po załatwieniu dziesiątków formalności opuszczaliśmy ojczyznę, w której wtedy nie widzieliśmy dla siebie przyszłości. W ciągu 8 dni przejechaliśmy 2307 km. Po drodze do Kloten w Szwajcarii odwiedziliśmy m.in. Gniezno, Pragę, Bratysławę, Wiedeń i Innsbruck. Niestety więcej czasu na zwiedzanie mieliśmy tylko we Wiedniu. Rok w Szwajcarii także wiązał się z krótszymi i dłuższymi wyprawami. Wreszcie 31 sierpnia 1959 roku wyruszamy w podróż życia - najpierw jedziemy motorem do Lizbony, stamtąd płyniemy statkiem do Południowej Afryki.

Nasze pierwsze wyjazdy w Afryce miały bardziej charakter wypadów niż wypraw; byliśmy wszak ograniczeni zasobami finansowymi. Początkowo poznawaliśmy państwo, które nas przygarnęło. Odwiedzamy Drakensberg (Góry Smocze), Drummond ze słynną „Valley of Thousand Hills”, Durban, Umtatę, Knysnę, Kapsztad i wreszcie Przylądek Dobrej Nadziei, gdzie podziwiamy granicę dwóch oceanów: Atlantyku i Oceanu Indyjskiego. Jeszcze później poznajemy Pretorię i Park Narodowy Krugera. Przemieszczamy się autem. W Afryce zamieniłem motor na samochód.

Premierową podróż poza granice Południowej Afryki odbyliśmy do Rodezji i Nyasaland (obecnie Zimbabwe, Zambia, Malawi). Nyasaland powitał nas piękną roślinnością i krajobrazami, które zapierają dech w piersiach. Wspaniale było zobaczyć Wodospady Wiktorii. Równie duże wrażenie zrobił na nas pobyt nad rzeką Zambezi w rezerwacie dzikich zwierząt - Wankie Game Reserve. Właśnie tam jedliśmy najsmaczniejsze w życiu banany – zielone, malutkie, ale przepyszne. W 1965 roku odwiedzamy Mozambik. W 1971 roku zwiedzamy Etosha National Park w Namibii – jeden z największych na świecie rezerwatów dzikiej zwierzyny. Ostatnią „afrykańską” podróż odbyliśmy do Botswany w roku 1975.

W 1972 roku otrzymałem w pracy status pracowników - Szwajcarów. W związku z tym przysługiwał mi co kilka lat płatny urlop z bezpłatnym biletem lotniczym dla rodziny - do Szwajcarii i z powrotem. A skoro tak, decyzja zapadła szybko - 25 lutego ruszamy do Europy! Najpierw lot do Rzymu na trzydniowy pobyt, następnie cały miesiąc u Zumbachów w Szwajcarii. Niejako przy okazji odwiedzamy Niemcy, Holandię i Wielką Brytanię. Ciekawa rzecz – przemierzyliśmy spory kawałek Europy, a to zaledwie 2093 kilometry. Jaka ta Europa mała w porównaniu z Afryką!

W marcu 1976 czekała nas kolejna przygoda. Tym razem: Szwajcaria i obie Ameryki. W Bostonie odwiedzamy „Mamę” Zamoyską, później udajemy się do Nowego Jorku. Autobus wycieczkowy obwozi nas po całym mieście. Z jego okien podziwiamy: majestatyczną Statuę Wolności, Empire State Building, Chinatown, Broadway, Wall Street, Brooklyn, Central Park. Kolejny punkt na trasie - Kanada. W Calgary spotykamy się z Rafałem Komierowskim, który pochodzi z mazowieckiej linii rodu. Kolejny punkt podróży to Vancouver, skąd odlatujemy do Limy, stolicy Peru. Z lotu ptaka podziwiamy Cuzco i Machu Picchu – pozostałości państwa Inków. Paragwaj przywitał nas zgiełkiem na lotnisku oraz niemiłymi celnikami, ale hotel, który znalazłem, zrobił na nas niesamowite wrażenie. A widok z naszego okna – obraz, którego nie powstydziłby się mistrz akwareli! Naszą wyprawę zakończyliśmy w Brazylii.

W 1981 roku postanowiliśmy urządzić sobie wycieczkę dookoła świata. Zaczęliśmy od zwiedzania Australii. Duże wrażenie zrobiło na nas Sydney - to miasto bardzo nowoczesne, z dobrą atmosferą. Szkoda, że nie udało nam się dotrzeć do Parku Narodowego Kościuszki. Niestety przeszkodziła w tym awaria naszego auta. Z gościnnej i świetnie zorganizowanej Australii lecimy do Nowej Zelandii, gdzie spędzamy prawie tydzień. W ciągu kilkunastu kolejnych dni meldujemy się w Nowej Zelandii, Honolulu na Hawajach, Los Angeles, Calgary, Montrealu, Bostonie i w Szwajcarii, po czym wracamy do Johannesburga. Nasza wyprawa trwała prawie miesiąc!

W 1989 roku miała miejsce nasza wielka sentymentalna podróż, nasz powrót do korzeni - do Polski. Oczywiście to była wyjątkowa wyprawa. Ja już o tym wspominałem; cóż, pewnie trochę się powtórzę... To, że po wielu latach wróciliśmy do ojczyzny, to jedno. Ale co tu ukrywać - pobyt w Komierowie, Adampolu, Różance i Krakowie, spotkania z ludźmi, których się tak długo nie widziało, to wszystko wywołało duże emocje. Pewne rzeczy w kraju nas irytowały, inne rozczulały. Plusów było jednak więcej i po naszej wizycie coraz poważniej zaczęliśmy myśleć o powrocie.

Z lotniska w Johannesburgu odlatujemy do Frankfurtu w Niemczech. Na krótko zatrzymujemy się w Dierdorf, skąd z telewizorem i psiakami na tylnych siedzeniach wyjeżdżamy samochodem do Polski. Granicę przekroczyliśmy w Słubicach. Gdy dojechaliśmy do Komierowa, przy drewnianym krzyżu na rozdrożu pomodliliśmy się, dziękując Bogu za szczęśliwą podróż. Oczywiście w pałacu nikogo nie zaskoczyliśmy. Nasz przyjazd był zaplanowany i omówiony z ówczesnym zarządcą majątku.

Pałac z parkiem należał do PGR-u. Kierownikiem gospodarstwa był wtedy Bolek Balcer. Nasza sytuacja wyglądała tak, że dopóki nie wejdzie prawo o zwrocie własności, jesteśmy gośćmi Bolka. Równocześnie staramy się o pozwolenie burmistrza i wojewody na zamieszkanie w pałacu. Wszyscy wykazują zrozumienie i deklarują pomoc, jednak pod względem prawnym sytuacja nic a nic nie zmienia się na naszą korzyść. Przed naszym powrotem wiele wskazywało na to, że odzyskanie praw do pałacu to w zasadzie kwestia dni, dlatego teraz czujemy się zaskoczeni i wręcz oszukani przez polskie władze.

Mijały kolejne tygodnie, natomiast w sprawie reprywatyzacji pałacu nadal nic się nie działo. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa nie zamierzała niczego ani sprzedać za symboliczną złotówkę, ani tym bardziej oddać za darmo. Można było oczywiście pałac wykupić za kwotę wyceny, ale postanowiłem, że na to nie pójdę. Uważałem pałac za dom, którego kiedyś mnie bezprawnie pozbawiono, a swojej własności odkupywać od państwa nie będę! Lecz kiedy nadeszła jesień zdałem sobie sprawę, że z powodu zbliżających się chłodów nie możemy pozostać z Janką w Komierowie. Zamieniliśmy wielki pałac na dużo mniejszy dom w pobliskim Sępólnie Krajeńskim.

Nasz powrót wywołał spore poruszenie. Z pewnym zdziwieniem zauważyliśmy, że staliśmy się trochę taką lokalną atrakcją. Odwiedzały nas całe klasy, żeby posłuchać opowieści o historii rodu. Pojawili się dziennikarze i studenci, pojawiły się zaproszenia na imprezy kulturalne i prelekcje. Rozgłos bywał męczący, ale podchodziliśmy do tego ze zrozumieniem. Na szczęście mieliśmy wokół siebie dobrych, życzliwych ludzi, którzy nam naprawdę dużo pomogli. Wielką radość sprawiały nam również wizyty rodziny i przyjaciół z Afryki.

Po śmierci Andrzeja Komierowskiego jego batalię o zwrot rodzinnego majątku kontynuowała żona, Janina Komierowska. W 1997 roku Komierowscy dopięli swego - dzięki wsparciu rodziny Janina kupiła pałac od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Andrzej inaczej wyobrażał sobie odzyskanie ojcowizny, jednak jego żona nie miała wyjścia. Gdyby nie kupiła Komierowa, majątek po prostu zostałby wystawiony na przetarg publiczny. Po transakcji wszelkie prawa do zespołu pałacowo-parkowego przeniesiono na Komierowskich z Warszawy, z mazowieckiej gałęzi rodu.

Janina Komierowska zmarła w 2008 roku. Pochowano ją u boku męża na cmentarzu w Komierowie. Zgodnie z testamentem zmarłej do Biblioteki Publicznej w Sępólnie Krajeńskim trafił pokaźny księgozbiór Komierowskich oraz bogata kolekcja ich pamiątek rodzinnych. Biblioteka wydała również wspomnienia Janiny Komierowskiej, zatytułowane “Nie czas żałować róż, gdy płoną lasy...”. Dzięki temu historią Andrzeja i Janiny możemy się dzielić z innymi - w tym z Tobą. Jeśli chciałbyś dowiedzieć się więcej o ich życiu, lub gdybyś mógł wzbogacić naszą wiedzę o Komierowskich i Komierowie - skontaktuj się z sępoleńską biblioteką!

Andrzejowi Komierowskiemu spodobałby się koniec tej historii. Kilkanaście lat po nabyciu pałacu rozpoczęto bowiem prace, których celem było przywrócenie blasku całemu zespołowi pałacowo-parkowemu w Komierowie. I to się w pełni udało. Obecni właściciele urządzili w pałacu hotel. Obiekt znowu tętni życiem i jest w rękach Komierowskich. Cele, które stawiali przed sobą bohaterowie naszej opowieści, zostały osiągnięte. Czego chcieć więcej?